HOẠI TỬ VÔ MẠCH CHỎM XƯƠNG ĐÙI

Bs Phạm Thế Hiển

0902411627

Xương không phải và cấu trúc vô cơ, xương có sự sống biểu hiện qua sự dài và lớn của xương, của sự liền xương khi bị gãy thông qua quá trình chuyển hóa, tái tạo và tiêu xương chết. Xương được nuôi dưỡng bởi các mạch máu từ cơ, màng xương, là từ trong nội tủy xương. Hoại tử vô mạch chỏm xương đùi là hiện tượng chỏm xương đùi bị tắt mạch máu nuôi xương dẫn đến chết dần xương, yếu cấu trúc xương gây biến dạng chỏm xương đùi. Chỏm xương đùi dạng hình tròn lăn trong ố cối khớp như hình vẽ. Chỏm xương đùi bị biến dạng không còn hình tròn sẽ gây tổn thương phá hủy ổ cốii trong quá trình đi lại và gây triệu chứng đau.

Hiện tượng xương bị hoại tử do thiếu máu gặp nhiều ở chỏm xương đùi nhưng cũng có thể gặp ở khớp vai, khớp gối, cổ chân.

Hoại tử chỏm xương đùi

NHỮNG AI CÓ KHẢ NĂNG BỊ BỆNH HOẠI TỬ CHỎM XƯƠNG ĐÙI?

Theo thống kê của Mỹ, độ tuổi thường hay phát hiện bệnh khá trẻ 20 – 50 tuổi, trung bình là 38 tuổi và mỗi năm phát hiện khoảng 20.000 đến 30.000 người bị bệnh. Đối với những người khỏe mạnh, nguy cơ mắc bệnh này rất thấp. Các ca bệnh được phát hiện có thể có chấn thương trước đó, bệnh lý khớp bẩm sinh hay bệnh nền tiềm ẩn.

Những người bị trật khớp háng, gãy cổ xương đùi đều gây phá hủy mạch máu cung cấp xương và phục hồi không hoàn toàn. Tỉ lệ bị hoại tử chỏm xương đùi ở những người trật khớp háng là 20%.

Những người sử dụng thuốc kháng viêm corticosteroid lâu dài đường uống hay đường tiêm mạch được ghi nhận trong 35% các ca phát hiện bị hoại tử chỏm xương đùi không do chấn thương. Nguyên nhân của việc sử dụng thuốc corticosteroid gây tắt mạch máu chưa rõ ràng. Các tác giả ghi nhận có thể do thuốc ngăn cản khả năng phá vỡ chất béo làm chúng tích tụ trong lòng mạch máu gây hẹp mạch máu.

Sử dụng rượu bia quá mức cũng đực ghi nhận trong bệnh lý hoại tử chỏm xương đùi. Nguyên nhân cũng không được biết rõ ràng và có thể có cùng cơ chế như Corticosteroid.

Các bệnh lý huyết khối mạch máu, viêm mạch máu gây phá hủy mạch máu làm thiếu máu nuôi xương. Ngoài ra các bệnh lý sau có thể gây bệnh hoại tử chỏm xương đùi.

• Hồng cầu hình liềm
• Viêm tụy
• Nhiễm HIV
• Hóa trị và xạ trị
• Bệnh lý miễn dịch: lupus, viêm mạch máu
• Bệnh lý do áp suất, nhưng người thay đổi áp suất xung quanh mình đột ngột, làm xuất hiện khí trong lòng mạch gây tắt mạch. Hiện tượng hay gặp ở thợ lặn.
• Hút thuốc lá
• Gout
• Bệnh gan mạn tính
• Thai Kì
• Tăng lipid máu không rõ nguyên nhân

TRIỆU CHỨNG CỦA BỆNH HOẠI TỬ VÔ MẠCH CHỎM XƯƠNG ĐÙI

Trong giai đoạn sớm của bệnh, thường không có triệu chứng biểu hiện bên ngoài.

Khi bệnh diễn tiến nhiều sẽ bắt đầu gây đau khớp háng, nhất là khi chạy hay đứng trụ chân bị bệnh. Triệu chứng đau sẽ thỉnh thỏang và dần biểu hiện thường xuyên hơn, nhất là khi ngồi xổm. Khi chỏm xương đùi đã bị xẹp không còn hình tròn nữa, triệu chứng đau sẽ biểu hiện liên tục khi đi lại, đau nhiều khiến không thể đi lại được.

Thời gian từ lúc mới đau đến lúc không thể đi lại được theo diễn tiến tự nhiên tùy nguyên nhân mất vài tháng đến hơn 1 năm.

Đau khu trú ở vùng khớp háng, phía trước hoặc có thể biểu hiện ở sau mông vùng xương chuyển tiếp. Triệu chứng đau tăng khi đi lại chịu lực trên chân bệnh, giảm đau khi nằm nghỉ ngơi.

Triệu chứng đau thường chẩn đoán nhầm với thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng.

CÁC XÉT NGHIỆM ĐỂ CHẨN ĐOÁN BỆNH

• X quang: giai đoạn sớm có thể không phát hiện bệnh lúc này phải cần MRI. Hoại tử chỏm xương đùi sẽ diễn tiến từ những nang xương, ổ mất xương hoại tử đến xơ đặc các xương xen lẫn các ổ mất xương. Khi chỏm bị biến dạng sẽ thấy ban đầu biến dạng hình trăng lưỡi liềm. Cuối cùng là chỏm xương đùi bị xẹp không còn hình dáng tròn ban đầu

• MRI: dùng để chẩn đoán sớm các ổ tiêu xương khi x quang chưa phát hiện. MRI với biểu hiện của tăn gtisn hiệu thì T2 và đọc được các ổ hủy xương kèm hình dạng chỏm xương đùi.

• Xét nghiệm máu khi có các dấu hiệu gợi ý bệnh ý nền như Lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp, viêm khớp thiếu niên, hay bệnh lý Hồng cầu hình liềm

CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT

• Gãy cổ xương đùi,
• Tổn thương khác vùng háng như rách gân cơ, viêm hoạt dịch, khớp, bao khớp
• Trật khớp háng
• Khớp cùng chậu,

ĐIỀU TRỊ HOẠI TỬ VÔ MẠCH CHỎM XƯƠNG ĐÙI

Mục tiêu diều trị của bệnh lý này là giảm đau khớp háng, làm chậm lại quá trình hủy xương và qua đó cải thiện chức năng vận động khớp háng.

Việc lựa chọn các phương pháo điều trị dựa vào các yếu tố sau:

• Tuổi tác
• Giai đoạn hủy xương của bệnh lý
• Nguyên nhân gây hoại tử chỏm xương đùi.

Đối với nguyên nhân gây hoại tử có bệnh lý nền như tắc mạch, các bác sĩ sẽ cho thuốc tiêu sợi huyết khối để tránh hiện tượng thiếu máu xương diễn tiến nhiều hơn. Đối với hiện tượng viêm mạch máu thì các thiếu kháng viêm cũng được sử dụng.

Trong giai đoạn sớm của bệnh khi chỏm xương đùi chưa xẹp, các bác sĩ sẽ cho các loại thuốc giảm đau và giảm tải trọng trên khớp háng bằng cách đi nẹp để kéo dài tuổi thọ khớp háng. Cấc bài tập vật lý trị liệu cũng giúp cho giảm đau khớp háng.

Phẫu thuật cũng được đặt ra khi chỏm xương đùi chưa biến dạng nhưng lượng xương mất nhiều và triệu chứng đau không cải thiện ảnh hưởng đến sinh hoạt.

Phẫu thuật giai đoạn sớm là giải áp chỏm xương đùi, lấy đi xương chết và có thể ghép xương để thay thế vào khoảng xương chết lấy đi. Sau mổ, bệnh nhân phải đi nạng và chống nhẹ chân mổ trong ít nhất 6 tuần để chờ xương ghép lành. Hiệu quả của phương pháp này giúp cải thiện triệu chứng đau và kéo dài thêm việc sử dụng khớp háng nguyên thuy. Giai đoạn 1 cho kết quả tốt hơn giai đoạn 2 theo Ficat.

Phẫu thuật thay khớp háng nhân tạo được đặt ra khi chỏm xương đùi đã bị xẹp xuống và gây đau nhiều ảnh hưởng đến sinh hoạt. Thay khớp háng nhân tạo được thực hiện qua quyết định của bệnh nhân nghĩa là nếu chỏm xương đùi đã xẹp nhưng không đau thì chưa thay khớp, nếu quá đau thì phải thay khớp để có được chất lượng cuộc sống tốt hơn.