ĐỨT DÂY CHẰNG CHÉO TRƯỚC – KHI NÀO CẦN PHẪU THUẬT

Bs Phạm Thế Hiển

Các môn thể thao như bóng đá, cầu lông, bóng chuyền, võ thuật từ lâu được các bạn trẻ lựa chọn như là phương tiện rèn luyện sức khỏe, giải trí sau những buổi học tập và làm việc căng thẳng. Nhưng khi tham gia những môn thể thao này nguy cơ chấn thương khớp gối thường gặp và gây đau dai dẳng. Nguyên nhân là do tổn thương các thành phần bên trong khớp gối. tổn thương dây chằng chéo trước thường gặp hơn cả.

cấu tạo khớp gối

Khớp gối là chỗ nối giữa xương đùi, xương cẳng chân (xương chày) và xương bánh chè ở phía trước. Các xương được giữ với nhau bởi 4 loại dây chằng: lớp dây chằng hình quạt nối bản lề khớp gối ở bên trong, bên ngoài và nhóm dây chằng chéo ở giữa gối – dây chằng chéo trước vào sau.

Dây chằng bên trong và bên ngoài bám rất chắc chắn từ đầu dưới xương đùi đến đầu trên xương chày giữ 2 xương không di lệch sang bên. Dây chằng chéo trước ngăn sự di chuyển ra trước và xuống dưới của xương chày. Dây chằng chéo sau ngăn không cho xương chày di chuyển ra sau. Chưc năng của các dây chằng giữ khớp gối vững trong không gian ba chiều, đồng thời tạo hoạt động linh hoạt khớp gối.

Các đầu xương được phủ bởi các sụn gọi là sụn đầu xương. Giữa xương đùi và xương chày có lớp sụn mỏng hình bán vành khăn có tác dụng phân tán trọng lực cơ thể – sụn chêm

Các cấu trúc trên có thể bị tổn thương sau chấn thương gây đau khớp gối dai dẳng. Nguyên nhân thường thấy ở các bạn trẻ là đứt dây chằng chéo trước kèm tổn thương sụn chêm.

NHỮNG TÌNH HUỐNG NÀO CÓ THỂ ĐỨT DÂY CHẰNG CHÉO TRƯỚC?

Các chấn thương va đập mạnh gối làm gối vẹo vào trong , với cẳng chân bị giữ nguyên hay xoay ra ngoài, kiểu tổn thương này hay gặp trong bóng đá, chơi trượt tuyết, tai nạn giao thông. Với kiểu tổn thương này thường kèm đứt dây chằng bên trong, rách sụn chêm trong mà giới y khoa thường gọi là Tam chứng bi thảm khiến người bị thương không thể đi lại được cần phẫu thuật để phục hồi.

Kiểu chân duỗi quá mức khi tổn thương cũng gây đứt dây chằng chéo trước 30% trường hợp, nếu lực mạnh có thể đứt dây chằng chéo sau.

Khi gối gập và có lực tác động mạnh vào xương chày làm xương chày di lệch ra sau cũng gây đứt dây chằng chéo trươc. Tổn thương này thường thấy trong tai nạn giao thông.

Khi dừng đột ngột và chuyển hướng như trong khi chơi đá banh cũng có thể gây đứt dây chằng chéo.

NHỮNG BIỂU HIỆN NGHI NGỜ ĐỨT DÂY CHẰNG CHÉO TRƯỚC?

Khi bị chấn thương có thể nghe tiếng “bóc” hay cảm giác lệch hẳn gối. Trong vài giờ sau khi chấn thương, gối sẽ sưng, đau do chảy máu bên trong gối. Sau một thời gian, hiện tượng sưng, viêm giảm dần, có thể tự đi lại được nhưng lúc này có cảm giác gối không vững chắc khi làm các động tác như: ngồi xổm, trụ chân, nhảy sang bên, xuống cầu thang. Khi chuyển lực trụ sang chân tổn thương bạn sẽ cảm thấy đau và yếu. Một thời gian cơ tứ đầu đùi (phía trước đùi) dần sẽ teo nhỏ hơn so với bên chân lành.

Khi có dấu hiệu trên, bạn nên thăm khám sớm để được chẩn đoán và điều trị thích hợp, tránh hiện tượng teo cơ.

LÀM THẾ NÀO ĐỂ BẠN BIẾT NẾU BẠN CẦN PHẪU THUẬT ACL?

Nhu cầu phẫu thuật phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của vết rách ACL và lối sống của bệnh nhân. ACL bị rách hoàn toàn không thể tự chữa lành. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng ở một số bệnh nhân bị rách một phần ACL, dây chằng có thể lành lại mà không cần phẫu thuật.

Đứt ACL một phần và toàn bộ

Để xác định xem vết rách là một phần hay toàn bộ, bác sĩ sẽ thực hiện hai hai nghiệm pháp:

Nghiệp pháp Lachman: Bác sĩ sẽ cố gắng kéo xương ống chân (cẳng chân dưới gối) ra khỏi xương đùi. Nếu ACL bị rách nhưng vẫn còn nguyên vẹn, xương sẽ không di chuyển hoặc sẽ di chuyển một chút.
Nghiệm pháp xoay (Pivot shift test): Bệnh nhân nằm ngửa trong khi bác sĩ nhấc chân lên và đặt áp lực xoay lên đầu gối. Nếu xương không dịch chuyển, nghiệm pháp là âm tính.

Ở những bệnh nhân chỉ bị rách một phần, có thể nên trì hoãn phẫu thuật và trước tiên hãy xem liệu dây chằng có lành hay không.

Lối sống của bệnh nhân

Những người đã hoàn toàn bị đứt ACL và những người duy trì lối sống năng động – đặc biệt là các vận động viên chới các môn có cạnh tranh – sẽ cần phẫu thuật để trở lại mức độ hoạt động trước đó của họ và tránh chấn thương trong tương lai. Ở một số bệnh nhân lớn tuổi hoặc những người khác có lối sống không bao gồm tập thể dục nghiêm ngặt, phương pháp điều trị không phẫu thuật có thể cho phép họ trở lại thói quen bình thường mà không cần ACL nguyên vẹn.

Tuy nhiên, bất kỳ ai trở lại hoạt động không hạn chế với ACL bị đứt hoàn toàn có thể sẽ gặp phải tình trạng mất ổn định đầu gối. Trong họ có nhiều khả năng bị rách sụn chêm.

Sụn là một miếng sụn đệm giữa 2 xương gặp nhau ở khớp gối. Có 2 sụn chêm trên mỗi đầu gối: sụn chêm bên trong ở bên trong đầu gối và sụn bên ở bên ngoài gối. Một sụn chêm bị rách sẽ gây đau đầu gối và đôi khi bị sưng. Tuy nhiên, quan trọng hơn, sụn khớp bị tổn thương làm tăng nguy cơ phát triển thoái hóa khớp gối của bệnh nhân sau này trong cuộc sống.

Khi nào bạn cần phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước?

Điều trị đứt dây chằng chéo trước có nhiều lựa chọn mổ tái tạo hay không mổ để tập vật lý trị liệu. Quyết định có phẫu thuật tái tạo hay không dựa vào các yếu tố: tuổi, mức độ hoạt động, và mức độ tổn thương khớp gối. Cần phẫu thuật khi:

– Khi chơi thể thao hoặc công việc đòi hỏi gối khỏe như trụ hay xoắn gối.

– Không vững khi đứng trên gối tổn thương.

– Đa tổn thương.

– Đã điều vị vật lý trị liệu bảo tồn nhưng gối không vững.

– Có điều kiện tham gia phục hồi chức năng sau mổ: như tập sức cơ và căng giảm cơ, thăm khám mỗi tuần, mỗi 2 tuần trong 3-6 tháng để được đánh giá và tập vật lý trị liệu.

Khi nào không cần phẫu thuật

– Rách bán phần dây chằng chéo trước có thể phục hồi sau tập

– Không cần tham gia hoạt động thể thao , trụ chân dừng chân đột ngột

– Trên 55 tuổi, thoái hóa khớp gối nặng

Chuyện gì xảy ra nếu có chỉ định phẫu thuật nhưng không phẫu thuật.

Khớp gối vững chắc nhờ hệ thống dây chằng- sụn. Nếu tổn thương các thành phần trên dẫn đến gối không vững, phá hoại các cấu trúc tự nhiên khác gây đau mạn tính gối, giảm độ hoạt động, thoái hóa khớp gối sớm hơn người bình thường.

BAO LÂU BẠN NÊN THỰC HIỆN PHẪU THUẬT ACL?

Đối với một vết rách hoàn toàn của ACL, phẫu thuật tái tạo thường được lên kế hoạch trong khoảng từ hai đến sáu tuần sau khi chấn thương xảy ra. Điều này cho phép viêm trong khu vực giảm dần. Nếu phẫu thuật được thực hiện quá sớm, bệnh nhân có thể bị phản ứng tạo mô xơ làm giới hạn viêm khớp gối sau mổ.

Bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình sẽ đánh giá thời điểm thích hợp của phẫu thuật tái tạo dựa trên:

Liệu có những chấn thương khác cần được điều trị trước tiên hay không
Sự xuất hiện các tổn thương da bề mặt hay nhiễm trùng gối
Mức độ đau của bệnh nhân
Phạm vi chuyển động và chất lượng kiểm soát cơ bắp của bệnh nhân khi co duỗi, đánh giá tầm vận động khớp

Một số bằng chứng cho thấy rằng việc trì hoãn phẫu thuật tái tạo ACL trong sáu tháng hoặc lâu hơn sau chấn thương làm giảm cơ hội của một người có kết quả đáng kể về mặt lâm sàng và dẫn đến tăng tỷ lệ nhu cầu phẫu thuật sửa đổi trong tương lai.

PHẪU THUẬT TÁI TẠO ACL NHƯ THẾ NÀO?

Trong phẫu thuật tái tạo ACL, một ACL mới được thực hiện từ một mảnh ghép mô thay thế từ một trong hai nguồn:

Gân chân ngỗng (hamstring) , cơ tứ đầu hoặc gân bánh chè của chính bệnh nhân
Allograft (mô từ một người hiến tặng nội tạng người)

Loại ghép được sử dụng cho mỗi bệnh nhân được xác định trên cơ sở từng trường hợp.

Phẫu thuật tái tạo ACL được thực hiện bằng các kỹ thuật nội soi khớp xâm lấn tối thiểu , trong đó sử dụng kết hợp sợi quang, vết mổ nhỏ và dụng cụ nhỏ. Tuy nhiên, một vết mổ lớn hơn một chút là cần thiết để có thể lấy ra mảnh gân tái tạo.

THỜI GIAN PHỤC HỒI CHO PHẪU THUẬT ACL LÀ BAO LÂU?

Thường mất sáu đến chín tháng để bệnh nhân trở lại tham gia thể thao sau khi tái tạo ACL, tùy thuộc vào mức độ cạnh tranh và loại hoạt động.

Bệnh nhân có thể đi lại bằng nạng và nẹp chân vào ngày phẫu thuật. Rất nhanh sau khi phẫu thuật, bệnh nhân bước vào một chương trình phục hồi chức năng để khôi phục sức mạnh, sự ổn định và phạm vi chuyển động đến đầu gối. Quá trình phục hồi chức năng bao gồm sự tiến triển của các bài tập:

Các bài tập tăng cường và phạm vi chuyển động lấy tầm vận động khớp được bắt đầu sớm trong giai đoạn phục hồi.
Các bài tập chạy bắt đầu vào khoảng bốn tháng.
Các bài tập xoay vòng được bắt đầu vào khoảng năm tháng.
Trở lại chơi các môn thể thao cạnh tranh có thể bắt đầu sớm nhất là sáu tháng.

Mức độ đau liên quan đến phục hồi ACL khác nhau và có thể được giải quyết thành công bằng thuốc. Thời gian phục hồi cũng khác nhau giữa các bệnh nhân. Việc xác định khi nào bệnh nhân đã hồi phục hoàn toàn dựa trên sự phục hồi sức mạnh cơ bắp, phạm vi chuyển động và sự phát triển của khớp gối.

Các kỹ thuật phẫu thuật nội soi khớp đã làm cho thời gian phục hồi nhanh hơn và dễ dàng hơn so với phẫu thuật mở (đó là cách tái tạo ACL được thực hiện trong quá khứ). Nhưng để đạt được kết quả thành công, điều quan trọng là bệnh nhân phải có thời gian phục hồi chức năng được giám sát cẩn thận bởi một nhà trị liệu vật lý thích hợp, cũng như có các cuộc hẹn theo dõi với bác sĩ phẫu thuật.

MRI nhìn bên cho thấy ACL bị rách hoàn toàn

MRI nhìn bên cho thấy ACL nguyên vẹn, được tái tạo sau phẫu thuật

THIẾU NIÊN CÓ THỂ PHẪU THUẬT ACL KHÔNG?

Trẻ em và thanh thiếu niên trẻ hơn vẫn đang phát triển không thể có cùng một loại phẫu thuật ACL như người lớn hoặc thanh thiếu niên lớn tuổi, nhưng những đổi mới phẫu thuật gần đây đã giúp các vận động viên trẻ có thể phẫu thuật tái tạo ACL.

Phương pháp tái tạo ACL tiêu chuẩn có thể được thực hiện thành công trên thanh thiếu niên lớn tuổi. Nhưng thực hiện tái tạo ACL trên một đứa trẻ đang lớn là khó khăn, bởi vì phương pháp điển hình được sử dụng cho người lớn có thể gây ra thiệt hại cho các sụn tăng trưởng (sụn phát triển thành xương làm cho chân dài thêm), có thể dẫn đến chiều dài chi không đồng đều hoặc dị tật. Do đó, trước đây các bác sĩ phẫu thuật đã hoãn phẫu thuật ACL cho đến khi trẻ em ngừng phát triển, hoặc sử dụng các kỹ thuật phẫu thuật không chính xác về mặt giải phẫu.

Nhưng những đổi mới trong kỹ thuật phẫu thuật hiện nay cung cấp nhiều lựa chọn để điều trị rách ACL ở trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Một tùy chọn được phát triển được gọi là Tái tạo toàn bộ bên trong all – inside. Kỹ thuật này tương tự như phẫu thuật ACL dành cho người lớn nhưng sử dụng công nghệ mới và chụp X-quang trong phẫu thuật để đặt mảnh ghép ACL mới theo phương pháp giải phẫu ở đầu gối, mà không cần mảnh ghép vượt qua các tấm tăng trưởng liền kề. Nó được thực hiện bằng nội soi khớp và dẫn đến tái tạo ACL gần như giải phẫu với tỷ lệ trở lại chơi rất cao. Đây có thể là một tin đáng hoan nghênh đối với các vận động viên nhí, những người không cần phẫu thuật, sẽ chỉ đơn giản là phải ngừng chơi thể thao cho đến khi họ hoàn thành việc phát triển.

RỦI RO PHẪU THUẬT ACL?

Như với bất kỳ loại phẫu thuật nào, có những rủi ro với phẫu thuật ACL. Nói chung, phẫu thuật có thể gây ra:

Chảy máu ở vết thương
Nhiễm trùng
Sốc do dị ứng
Cục máu đông
Vấn đề hô hấp, Khó đi tiểu (do phản ứng với thuốc gây tê) sẽ giảm nhanh 1-2 ngày sau đó

Với phẫu thuật ACL nói riêng, các rủi ro bao gồm:

Đau đầu gối do thoái hóa hay mô sẹo
Độ cứng trong gối của bạn
Mảnh ghép không lành

CÁC PHƯƠNG PHÁP MỔ TÁI TẠO DÂY CHẰNG CHÉO TRƯỚC?

Phương pháp sử dụng phương tiện cố định bằng vít chẹn tự tiêu và nút treo (endo button)

Phương pháp sử dụng phương tiện cố định bằng nut treo tự điều chỉnh bằng titan và nút treo (endo button) titan (Phương pháp All-inside)

Phương pháp tái tạo 1 bó
Phương pháp tái tạo 2 bó

Tóm lại, cảm giác đau và lỏng gối sau chấn thương bạn nên đến khám ở cơ sở y tế có chuyên khoa chấn thương chỉnh hình, bác sĩ sẽ thăm khám và cho bạn chỉ định.

Play